We leiden jongeren op voor vakken uit de vorige eeuw, en dat is verschrikkelijk

‘Pap,’ zei mijn studerende zoon vorige week zaterdag tegen me. ‘Was het in jouw tijd ook zo dat er geen werk voor je was toen je je bul ontving?’

Hij studeert psychologie, hij is slim en heeft geen moeite mooie cijfers neer te zetten, maar is de laatste tijd onrustig in zijn hoofd. Net als zijn medestudenten, nu ze in het tweede jaar zitten. Hoe dat komt? Ze kunnen geen stageplekken vinden. Worden afgescheept. Er zijn geen banen. Ze merken dat ze door hun school zijn verleid tot het volgen van een mooie studie, maar ervaren nu een toekomst die wellicht vastloopt in de tragedie van werkeloosheid.

De vakken van de toekomst zijn niet die nu worden gegeven

Ieder onderwijsinstituut weet – en elke politicus weet dat ook – dat er in Nederland meer dan voldoende psychologen rondlopen. Toch nemen ze studenten aan en vullen ze hun opleidingen (en hun inkomen) met enthousiaste jongeren. Terwijl ze beter zouden moeten weten. Zo is dat ook met andere vakken als sociologie en communicatie (ik weet uit mijn kringen dat er vele duizenden werkeloze commmunicatiekundige mensen rondlopen). Ik maak me zorgen, samen met mijn zoon en vele anderen, over waar we onze jeugd voor aan het opleiden zijn.

Nog een paar quotes van zoonlief om erin te komen, want de discussie ging over meer zaken: “Wat ik nu moet leren is soms zo onzinnig pap. Het is net of psychologie jaren heeft stilgestaan. En op tentamens worden we enkel afgerekend op kennis oplepelen, kennis die we straks waarschijnlijk helemaal niet nodig hebben’ en ‘… het is net alsof docenten enkel maar uit boekjes van de uitgever voordragen, en geen eigen ideeën hebben …’ en ‘ …we zitten in een harnas waar we niet meer zelf mogen denken, fouten maken, op je bek gaan en daarvan leren. Hoorcolleges kun je net zo goed thuis volgen, in de zaal zitten voegt niks extra’s toe …’

De docent van nu staat aan de lopende band

Niet toevallig was ik vijf dagen daarna op een debatavond over ‘Bildung’ in De Nieuwe Bibliotheek van Almere. Er was een hoogleraar Talentontwikkeling uit Twente bij, iemand van de Bildungsakademie en een dame van Windesheim Flevoland. De avond startte met een aantal stevige statements.

• Door de door het rijk vastgestelde einddoelen en de hierdoor ontstane curriculumdwang is het onderwijs zo vastgelopen en geïnstitutionaliseerd dat er voornamelijk maatschappij-ongevoelige kennisrobots van de opleiding komen.
• De docent heeft het gevoel een productiemedewerker aan de lopende band te zijn om de perfecte student af te leveren, wat dat ook moge zijn.
• Onze kinderen worden opgeleid voor de vakken van 20 jaar geleden.
• Door de systeemdwang, de strenge financiering kan of wil niemand meer ingrijpen.

Je begrijpt uit deze stellingen dat vrije intellectuele burgers niet meer op de hogescholen en universiteiten worden gecreëerd, omdat het een soort kennisgevangenissen zijn geworden.

Onderwijs moet gekanteld: spieken mag weer

Er ontspon zich een spontane dialoog tussen het publiek en de welgeleerde koppen aan de forumtafel. ‘Laten we stoppen met toetsen,’ werd er geopperd en meteen omarmd door het publiek. Want waarom enkel cijfers geven voor reproductie, terwijl analyse, verbinden, samenwerken veel belangrijkere talenten zijn om te laten groeien. Verdere kantelingen kwamen snel: Laten we dan meteen ook studenten samenwerken bij hun examens, dan hoeven ze ook niet te spieken, want in het bedrijfsleven werk je ook samen met je collegae om de beste oplossing te bedenken. Laten we de examens gewoon met open boeken doen, en met gebruikmaking van internet, want dat doen we in ons werkzaam leven toch ook. Kennis is overal haalbaar en vindbaar. Onzin om enkel op te sommen wat je hebt geleerd. Zorg voor basiskennis en vaardigheden en ga bezig met ‘Bildung’!

We moeten weer veel tijd inrichten voor zelfontwikkeling

Wat mist in het huidig onderwijs, althans volgens de forumleden, is ‘Bildung’. Er is geen goed Nederlands woord voor. Zelfontwikkeling of zelfontplooiing wellicht. Het is in ieder geval verdraaid existentialistisch, denken en vragen stellen vanuit het vrije mens-zijn. Het ontwikkelen van het vermogen om zelfstandig en kritisch te denken. Verbanden kunnen leggen, bewust zijn van maatschappelijke discussies, ontwikkelen van sensitiviteit, van de verwondering, creativiteit. Hou je bezig met ontwerpen, talentontwikkeling. Ga op zoek naar wetenschappelijk geletterdheid, naar kunstzinnig geletterdheid en maatschappelijk verantwoordingsbesef. Ga verbindingen buiten de grenzen van het vakmatige leggen om in de 21^ste eeuw je weg te kunnen vinden in een wereld die steeds meer informatie en kennis beschikbaar heeft. Daar moet tijd voor worden ingeruimd.

Brede basis en meer generalistische opleidingen nodig

En daarvoor hebben we andere opleidingen nodig. Want er gebeuren zoveel zaken op de snijvlakken van alle vakken. Waarom sec les geven in scheikunde, biologie, of natuurkunde als alles met alles te maken heeft? Verbindt de grote vakken met ‘Bildung’ en kantel naar beter, want nu we niet meer weten waarvoor we opleiden, moeten we die curricula ook loslaten. Breder opleiden, bredere docenten aantrekken, en de passie weer laten terugkomen in het onderwijs. Waar leerlingen en docenten zich vrij voelen om andere zaken in te brengen dan waar de boekjes en syllabi over schrijven. Zodat er weer echt gezocht wordt naar vernieuwing, naar anders, naar weten, naar zingeving. In een context waar studenten en leerlingen zich weer vrij voelen, zodat ze kunnen excelleren, experimenteren en reflecteren, als een totaal mens. Je kunnen bewegen als Alice in Wonderland. Je verwonderen over muziek of kunst. En de context van schilderijen van Picasso’s Guernica of Goja’s El tres de mayo de 1808 te leren begrijpen door te kijken, en continu vragen te stellen. En niet als product van de lopende band de perfecte kennisrobot te willen zijn.